نقد و بررسی و تحلیل بحرطویل های فارسی از آغاز تا سال 1320 ش .

بحر‏طویل یکی از قالب های شعر فارسی است که دو تعریف نسبتا متفاوت از آن در کتب مختلف دیده می‏شود که ماحصل آن چنین است : تکرار نامحدود و طولانی ارکان عروضی در بحور متحدالارکان . ویژگی های جانبی دیگری نظیر رعایت روی الف در قافیه و تکرار ردیف را و نیز وجود انواع سجع و جناس در جایگاه قافیه میانی بدون نظم و قرینه سازی مشخص در اکثریت قریب به اتفاق بحر‏طویل های فارسی دیده می‏شود . بنا بر شواهد موجود ، بحر‏طویل میرعبدالعظیم مرعشی که بر طبق قرائن تاریخی قبل از 825 ق سروده شده است اولین بحر طویل فارسی است ودلایل سبک شناسانه نیز این فرضیه را تایید می کند . به نظر می‏رسد تلاش برای غلبه بر محدویت های عروض سنتی فارسی و یافتن شیوه های جدید برای تغییر در سنت عروضی فارسی مهم ترین علت پیدایش این نوع از شعر است . در گذشته اغلب صاحب نظران بحر‏طویل را عامیانه و کم مایه می‏دانستند و به همین دلیل در بیشتر کتب ادبی گذشته نامی از بحر‏طویل به میان نیامده. در مقابل در میان عام? مردم خصوصا در اشکال گوناگون نمایش سنتی ایرانی نظیر تعزیه ، تخت حوضی ، نقالی و نیز در ترانه ها و تصنیف های محلی برخی نقاط ایران ، بحر‏طویل کارکرد مشخص و شناخته شده ای داشته است . در این پایان نامه درباز? زمانی سال های آغازین قرن 9 تا سال 1320 شمسی که محدود? تعریف شد? این پژوهش است ، از میان کتب ، مقالات و نسخ خطی مختلف ، 35 بحر‏طویل از 30شاعر جمع آوری و در سه دور? زمانی تقسیم بندی شده است : قبل از صفویه ، دور? صفویه و بعد از صفویه . این تقسیم بندی هم از حیث تاریخی و هم از حیث تطور ادبی این نوع شعر راهگشا ست زندگی نام? مختصر و نمونه های از آثار این شعرا در فصل دوم این رساله گنجانده شده و در مواردی که متن بحر‏طویل ها از نسخ خطی گرفته شده و برای اولین بار معرفی و تصحیح شده اند ، متن کامل بحر‏طویل ها گنجانده شده است . در بخش مربوط به نقد و تحلیل بحر‏طویل ها ، سه سطح در نظر گرفته شده و مبنای تقسیم بندی قرار گرفته است : سطح زبانی(شامل سه زیرسطح آوایی، واژگانی و نحوی)، سطح ادبی(شامل مباحث مربوط به بدیع معنوی ، عناصر بیانی و علم معانی) و سطح فکری و محتوایی .در سطح زبانی و از حیث ویژگی های آوایی و موسیقایی ، غلب? بحر رمل از حیث آماری ، برخی سکته ها و نقایص وزنی و کاربرد چشمگیر انواع سجع و جناس از مهم ترین ویژگی های بحر‏طویل های دوره های مختلف به حساب می آید .از حیث واژگان کاربرد محدود برخی واژه های عامیانه و درصد متعادل کاربرد لغات عربی از مهم ترین خصیصه های واژگانی بحر‏طویل هاست . در بخش نحو و دستور زبان نیز برخی پیچیدگی ها و ضعف های مربوط به چینش کلمات موجود است ؛ همچنین نشانه هایی از ویژگی های نحوی سبک خراسانی در بحر‏طویل های دور? صفویه به بعد و خصوصا عصر قاجاریه دیده می‏شود که حاصل گرایش به مکتب بازگشت است . در سطح ادبی و در بحث از بدیع معنوی برخی نمونه های قابل توجه از انواع ایهام خصوصا در نمونه های شاخص تر و باکیفیت تر بحر‏طویل در دور? های گوناگون مشهود است . ضمن اینکه مراعات نظیر و تضاد نیز در مجموع? بحر‏طویل ها از فراوانی قابل توجهی برخوردار است . از حیث بیان ، غلب? تشبیه بر استعاره از لحاظ کمیت کاملا بارز است و تزاحم تشبیه و حسی بودن غالب مشبه به ها و نیز برگرفته شدن آن ها از عناصر طبیعت از مهم ترین ویژگی های بیانی بحر‏طویل های فارسی در ادوار مختلف است . در حیط? دانش معانی نیز اطناب مهم ترین و شاخص ترین خصیص? موجود در اکثریت قریب به اتفاق بحر‏طویل های فارسی است .در سطح فکری بحر‏طویل های فارسی ، آنچه که بیش از هر چیز به چشم می‏آید ، مفاهیم مذهبی و خصوصا شیعی است به نحوی که در مجموع بیش از دو سوم بحر‏طویل های فارسی در مضامین مذهبی و مدح و منقبت ائم? اطهار ، خصوصا بیان مصائب امام حسین (ع) سروده شده اند . برخی مضامین دیگر نظیر مفاهیم عاشقانه و بیان حسب حال نیز در برخی بحر‏طویل ها به کار رفته است .